Zakład (Katedra) Inżynierii Leśnej powstał 1 I 1923 r., a jego założycielem i kierownikiem był prof. zw. inż. Julian Rafalski. Zakład jako samodzielna jednostka, istniał do 1939 r., tj. do końca roku akademickiego 1938/39. Po II wojnie światowej w ramach Wydziału Rolniczo-Leśnego, a następnie Wydziału Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego i również po wydzieleniu z niego Wyższej Szkoły Rolniczej, istniała Katedra Inżynierii Leśnej. W latach 1954-1970 działała jako Katedra Inżynierii Leśnej i Budownictwa Leśnego. Następnie przez dekadę działalność tej jednostki odbywała się w strukturach systemu instytutowego, który w 1970 r. zastąpił, w wielu polskich wyższych uczelniach, katedralny system organizacyjny. Powrót do systemu katedralnego nastąpił w 1981 r., od którego to nadal działa Katedra Inżynierii Leśnej. Kierownikami tej jednostki po II wojnie światowej byli kolejno: prof. Julian Rafalski (1945-1949), prof. Stanisław Stryła (1950-1970), doc. Zbigniew Gądziński (1970-1986), dr (późniejszy dr hab. i prof. nadzw.) Bogusław Kamiński (1986-2000), prof. Antoni T. Miler (2000-2017) i prof. Andrzej Czerniak (od 2017).
Specjalnością naukową prof. J.Rafalskiego była szeroko rozumiana inżynieria leśna, głównie techniczne aspekty gospodarki leśnej – pozyskiwanie i transport drewna oraz abiotyczne uwarunkowania urządzania lasu – infrastruktura techniczna w lasach. Oprócz prof. J. Rafalskiego pracownikami naukowo-dydaktycznymi w okresie międzywojennym byli: dr inż. S.Stryła (zatrudniony w 1927 r.) oraz inż. Tomasz Kapica (zatrudniony w 1929 r.). W okresie działalności Zakładu do 1939 r. zakres prac badawczych i zajęć dydaktycznych obejmował: inżynierię leśną i budownictwo leśne (traktowane utylitarnie) oraz użytkowanie lasu – w podstawowej części naukę o drewnie (traktowaną głównie poznawczo). W ramach tej ostatniej m.in. wykonywane były badania jakości (technicznych właściwości) drewna. W tym okresie rozpoczęto organizowanie biblioteki Katedry, która liczyła około 6 tys. woluminów, wiele o dużej wartości kulturowej, rzadkich i cennych, w tym 26 starodruków – najstarszy z 1717 roku, m.in. Caroli Linnaei – Philosophia Botanica, Vindobonea, 1770. Podjęte w okresie międzywojennym badania dotyczyły m.in. budowy anatomicznej drewna i jego właściwości mechanicznych, żywicowania i termicznej obróbki drewna (m.in. projektowania suszarni).
Szczególnie ważne oryginalne prace dotyczyły biologicznej metody badania właściwości drewna, w tym drewna sosnowego, w zależności od położenia na strzale (1934). Z innych publikacji należy nadmienić książkę monograficzną „Lasy i leśnictwo w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej” (1926), opracowaną na podstawie podróży i doświadczeń prof. J. Rafalskiego oraz Jego oryginalne opracowanie „Własny port Polski na Bałtyku” (1922). Praca ta zawiera porównawcze charakterystyki potencjalnych polskich portów: Gdyni, Gdańska i Pucka, z rekomendacją dla tego ostatniego. Została ona zaprezentowana m.in. w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej.
Prof. J. Rafalski zgromadził bardzo bogatą kolekcję ksylologiczną, obejmującą kilka tysięcy próbek drewna (ponad 6.700 okazów w 1934 r.) zebranych w różnych częściach świata, m.in. w czasie swoich licznych i dalekich podróży zagranicznych (do Francji (1923,1930, 1931), Anglii, USA, Kanady (1924), Brazylii (1926), Niemiec i Belgii (1930). Kolekcję ksylologiczną, której początek datuje się na 1924 r., uważa się za jedno z najważniejszych dokonań naukowych. W czasie drugiej wojny światowej kolekcja została skonfiskowana i wywieziona do Niemiec (Eberswalde). Po 1945 r., w ramach rewindykacji, tylko w części (około połowa) została odzyskana, a po roku 1949 dodatkowo uzupełniona przez prof. S. Stryłę. Zgodnie z życzeniem prof. J. Rafalskiego zbiór ten miał być przekazany do planowanego Muzeum Leśnictwa w Gołuchowie. Pojawiły się też pomysły przekazania kolekcji do Zakładu Dendrologii i Pomologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku oraz do Zakładu Nauki o Drewnie Instytutu Tworzyw Drzewnych macierzystej Uczelni. Jednak nadal, z uwagi na bardzo duże walory dydaktyczne, ksyloteka znajduje się w Katedrze Inżynierii Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i jest w doskonałym stanie. Do dnia dzisiejszego w sumie zachowało się ponad 5 tys. okazów drewna, zasuszonych owoców, nasion, a także 82 forniry i 277 przekrojów mikrotomowych. Zbiór zawiera przedstawicieli wszystkich kontynentów, a drewno egzotyczne stanowi zdecydowaną większość. Kolekcja jest największą w Polsce, i jedną z największych na świecie, zawiera wiele pięknych i bardzo ciekawych okazów, które trudno opisać słowami, dlatego warte są obejrzenia.
W ramach XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu (przy czym pierwszy odbył się już w 1866 r.), w dniach 12-16 IX 1933 r., prof. J. Rafalski został przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Sekcji (VIII) Leśnictwa tegoż zjazdu. W konsekwencji doprowadziło to do I Polskiego Naukowego Zjazdu Leśniczego. Ważnym osiągnięciem i zasługą dla lasów polskich był udział Prof. J.Rafalskiego w działaniach na rzecz Puszczy Białowieskiej. W okresie międzywojennym, dzięki jego osobistym staraniom, nie doszło do nadmiernej/jeszcze większej eksploatacji Puszczy przez angielskiej firmie The European Century Timber Corporation, która planowała i częściowo zrealizowała ogromny wyrąb drzewostanu (Polska wydzierżawiła Puszczę angielskiej firmie The European Century Timber Corporation, która do zerwania umowy w 1929 roku wycięła zrębami zupełnymi około 2,5 mln m³). Jeszcze w latach dwudziestych prof. J.Rafalski gorąco propagował ideę powołania stałego organu – „państwowej rady leśnej” jako ważnego ośrodka dyspozycyjnego organizacji i zarządzania w lasach państwowych. Idea ta została zrealizowana po zakończeniu II wojny światowej wraz z uspołecznieniem lasów w Polsce.
Jako pokłosie badań pracownicy Katedry opublikowali (w okresie 1989-2008) ponad 300 prac, w tym 10 książek i około 200 prac oryginalnych. Ponadto opracowano około 100 projektów studialnych, ekspertyz, opinii etc. Urząd Patentowy RP przyznał 5 patentów. Realizowanych było 5 grantów KBN, 3 tematy zlecone przez DGLP, 2 wieloletnie tematy statutowe oraz 12 tematów badań własnych (promocyjnych).Katedra zorganizowała 3 konferencje (1995, 1999, 2003).W 2004 roku podpisała umowę o współpracy w zakresie badań i dydaktyki oraz wymiany pracowników z Departament of Forest Constructions and Ameliorations, Technical University in Zvolen (Slovakia).
W Katedrze Inżynierii Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu przeprowadzono także badania, których celem było określenie, ewentualnego wpływu cementowo-gruntowych podbudów drogowych na leśne strefy przydrożne. Kompozyty cementowo-gruntowe to materiał stosowany powszechnie w podbudowach dróg publicznych i leśnych. Do badań wytypowano pięć rodzajów cementu o różnym udziale popiołów lotnych i żużla wielkopiecowego. Ocenę stopnia wymywania związków chemicznych z cementogruntów prowadzono dwukierunkowo: metodami laboratoryjnymi i w terenie. Piasek o znanym składzie chemicznym stabilizowano różnymi cementami. W eluatach określano między innymi stężenie wybranych pierwiastków śladowych oraz stężenie chlorków i siarczanów. Badania terenowe polegały na wykonaniu drogowych odcinków doświadczalnych stabilizowanych testowanymi cementami. Badania terenowe wykazały, że stabilizacja gruntu cementem nie musi prowadzić do niekorzystnych zmian środowiska przydrożnych stref ekotonowych. Przeprowadzone analizy chemiczno- i bioindykacyjne nie wykazały destabilizacji warunków edaficznych ani naruszenia homeostazy leśnych stref ekotonowych. Dzięki procesowi hydratacji cementu nastąpiła immobilizacja szkodliwych związków chemicznych znajdujących się w cementogruncie. Negatywny wpływ budowy drogi na środowisko można ograniczyć, stosując odpowiednie rodzaje cementów, zapewniające szybki przyrost wytrzymałości, dzięki czemu ogranicza się ilość odcieków ze wzmacnianej podbudowy. Odpowiednio dobrana wytrzymałość cementogruntu zmniejsza podatność kompozytu na korozję i zniszczenie oraz ogranicza wypłukiwanie szkodliwych dla środowiska substancji chemicznych. Stabilizację cementem można również stosować do wzmocnienia dróg wykonanych z odpadów przemysłowych (żużla, łupków przywęglowych).Związki metali ciężkich biorących udział w reakcji hydratacji cementu są wiązane chemicznie lub fizycznie w mikrostrukturze kompozytu. Metale mogą być zlokalizowane w porach matrycy, zaadsorbowane na ścianach porów lub chemicznie kompleksowane ze składnikami pasty cementowej. Efektem opisanych powyżej badań było każdorazowo opracowanie stosownych wytycznych dla praktyki leśnej. W rezultacie upowszechniona została bezpieczna metoda wzmacniania gruntów i kruszyw drogowych cementami o różnym składzie chemicznym.
Wymiernym efektem utylitarnym tego okresu badań było pięć patentów przyznanych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej:
- Czerniak A.(2000): Obudowa techniczno-biologiczna do umacniania i rekultywacji gruntów, zwłaszcza składowisk odpadów. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa dnia 01.03.2000.Nr patentu 178216.
- Czerniak A.(2000): Sposób rekultywacji gruntów, zwłaszcza o dużym nachyleniu stoków. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa dnia 20.03.2000.Nr patentu 178180.
- Czerniak A.(2004): Okładzina do rekultywacji gruntów. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa decyzja z dnia 07.07.2004.Nr 330507.
- Czerniak A.(2004): Gruntowa mata wegetacyjna. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa decyzja z dnia 07.07.2004.Nr 330508.
- Czerniak A.(2007): Zbrojenie do betonu, patent nr P 351177.Decyzja Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 sierpnia 2007 r. Twórca patentu A.Czerniak, Właściciel: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.
W ostatnim blisko 10-letnim okresie (2009-2018) utrzymany został główny kierunek badań dotychczas prowadzonych w Katedrze, jakim jest szeroko rozumiana inżynieria leśna z dwoma zasadniczymi nurtami badawczymi: gospodarką wodną w lasach i infrastrukturą techniczną w lasach – szlaki komunikacyjne.
Efektem badań z zakresu drogownictwa o charakterze wynalazczym jest „Samoodwadniająca się płyta drogowa, przeznaczona zwłaszcza do budowy dróg śladowych stałych lub tymczasowych” [Autorzy wynalazku: Czerniak A., Ulatowski P.: Zgłoszenie nr: P.426938.Zgłaszający wynalazek: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu i Betard Spółka z o.o. (2018)].
Badania nad gospodarką wodną w lasach mają docelowo tworzyć bazę dla oceny rozmieszczenia lasów w zlewni w aspekcie jego wpływu na zwiększanie retencji wodnej, ograniczanie erozji i eutrofizacji wód powierzchniowych i gruntowych oraz być podstawą dla wytycznych działań nowych i korekcyjnych w ramach zwiększania lesistości, przebudowy drzewostanów, prac melioracyjnych etc. Podobnie badania nad optymalizacją budowy szlaków komunikacyjnych w lasach mają docelowo wskazać na bezpieczne dla środowiska leśnego technologie i materiały pozwalające zachować potencjał biotyczny lasów i produkcję leśną Oceną w przedsięwzięciach technicznych, prócz oczywistego aspektu ekonomicznego, objęty jest również aspekt ekologiczny.
Nowym kierunkiem badawczym realizowanym w Katedrze Inżynierii Leśnej jest ekoinżynieria. W ramach tego nurtu trzy osoby zrealizowały doktoraty:
- Małgorzata Górna – Funkcjonalność przejść górnych dla zwierząt na podstawie monitoringu modelowego obiektu wybudowanego nad drogą krajową nr 5 w Wielkopolskim Parku Narodowym 29 IV 2010
- Agata Poszyler-Adamska – Brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth) jako bioindykator obecności wybranych pierwiastków śladowych w leśnych strefach przydrożnych 22 IX 2010
- Łukasz Tyburski – Zdarzenia drogowe z udziałem zwierzyny na drogach publicznych 10 XII 2014
Z tego zakresu realizowano także badania i ekspertyzy, np. przeprowadzono „Ocenę funkcji przyrodniczych terenów pod liniami elektroenergetycznymi i możliwości prowadzenia gospodarki leśnej na tych powierzchniach” (kierownik tematu – A.Czerniak, 2014).
Ważnym elementem strategii działania Katedry jest współpraca z Lasami Państwowymi. W latach 2014-2017 realizowano temat pt. Planowanie sieci dróg leśnych i składnic oraz optymalizacja wskaźników gęstości dróg leśnych dla różnych terenów Polski. Usługę badawczą wykonano na podstawie umowy nr OR-2717-19/14 pomiędzy Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych w Warszawie a Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu.
Obecnie zajęcia dydaktyczne prowadzone w Katedrze Inżynierii Leśnej obejmują następujące przedmioty: Inżynieria leśna, Geodezja leśna, Hydrologia, Inżynieria ekologiczna, Technologie informatyczne, Przejścia dla zwierząt, Łowiecka infrastruktura techniczna, Informatyka stosowana w leśnictwie oraz Praktyczna ochrona przyrody. Katedra prowadzi studia podyplomowe z zakresu inżynierii leśnej oraz szkolenia i kursy z tej tematyki.
Katedra Inżynierii Leśnej była organizatorem lub współorganizatorem wielu konferencji, seminariów i szkoleń. Znaczące wydarzenie podsumowujące działania Katedry w zakresie drogownictwa leśnego odbyło się 9 V 2018 r.– Leśny Kongres Drogowy „Kierunki działań Lasów Państwowych w zakresie drogownictwa leśnego i przedsięwzięć wspólnych z samorządami”. W kongresie udział brało ponad 400 osób. Organizatorami Kongresu były Lasy Państwowe i Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Wydarzenie patronatem objął Minister Środowiska. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego i głównym pomysłodawcą był prof. dr hab. inż. Andrzej Czerniak, kierownik Katedry Inżynierii Leśnej UPP.W kongresie wzięli udział przedstawiciele Sejmu RP, władze samorządowe, dyrektorzy regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych, naukowcy, nadleśniczowie i inni pracownicy sektora leśnego, publicznego i prywatnego zajmujący się infrastrukturą leśną.
