Historia

Badania naukowe w szkołach wyższych wynikają z obowiązku łączenia pracy dydaktycznej z nauką. Powołaniem nauczyciela akademickiego jest bowiem nie tylko przekazywanie wiedzy, lecz również jej rozwijanie na podstawie wykształcenia zdobytego już podczas studiów wyższych na odpowiednim kierunku. W Katedrze Geodezji badania te od wielu lat prowadzone są w kierunkach geodezji stosowanej i kartografii, a podejmowana tematyka rozwijała się w miarę postępu technicznego i społecznego zapotrzebowania.

Przechodząc do tematyki geodezyjnej należy na początku odnotować prace prowadzone na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nad zwiększeniem dokładności dalmierzy optycznych poprzez bisekcyjne celowanie oraz nad przebiegiem celowej w sąsiedztwie różnego rodzaju obiektów. Ponadto zajmowano się wagowaniem obserwacji kątowych w rozwinięciu sieci bazowej.

Wzrost dokładności aparatury geodezyjnej w następnych dziesięcioleciach sprawił, że wymaganą dokładność i niezawodność sieci można osiągnąć przez pomiar tylko części elementów sieci. Pojawił się zatem problem optymalizacji pomiaru tych sieci.

Opracowane wersje systemu komputerowego OPTY pozwalają na określenie w dowolnej sieci podzbioru elementów, których pomiar zapewnia spełnienie stawianych sieci wymagań przy poniesieniu najmniejszych z możliwych kosztów bezpośrednich. W szczególności w wersji OPTYS założono swobodne nawiązanie optymalizowanej. sieci, a w wersji OPTYK przyjęto jako znaną tablicę kowariancji punktów nawiązania. Obecnie kończą się prace nad wersją OPTYP umożliwiającą wskazanie tych elementów istniejącej sieci o danej tabeli kowariancji, o które należy uzupełnić tę sieć, by powiększyć jej dokładność i niezawodność.

W zakresie problematyki pionowych i poziomych przemieszczeń budowli opracowano systemy komputerowe PION i POZI. Pozwalają one na zestawienie wyników pomiaru wyjściowego i aktualnego, ustalenie punktów, które zachowały stałość i wyznaczenie przemieszczeń punktów kontrolowanych wraz z ich błędami średnimi o prawdopodobieństwie < 0,66 i maksymalnymi o prawdopodobieństwie < 0,999. W latach 1973-1998 przeprowadzano corocznie badania przemieszczeń pionowych 15 budowli hydrotechnicznych zespołu elektrowni wodnych Dychów. Wreszcie opracowano także system komputerowy KUBA do obliczania objętości mas ziemnych na postawie pomiaru tachymetrycznego.

Wyniki badań były udostępniane zainteresowanym jednostkom geodezyjnym oraz ogłaszane w Przeglądzie Geodezyjnym, Zeszytach Naukowych Akademii Rolniczej, oraz w Allgemeine Vermessungsnachrichten nr 3/1999, 2/2000 i 5/2000. Były także przedstawiane na konferencjach Geodatische Woche w 1997 r. w Berlinie, 1998 r. w Kaiserslauten i 1999 r. w Hanowerze.

W zakresie geodezji stosowanej mieszczą się prace badawcze nad odwzorowaniem mikrorzeźby i jej charakteryzowaniem. Wykorzystano w nich liczne obiekty terenowe, zróżnicowane pod względem rzeźby i pomierzone bezpośrednio różnymi metodami. Opracowano metody tych badań oparte głównie na analizie profili terenu. Wprowadzono analityczne – w szczególności numeryczne – charakterystyki urzeźbienia terenu oraz wielkości określające średni spadek jego powierzchni.

Prowadzono także badania nad wieloletnimi zmianami mikrorzeźby gruntów ornych na terenach równinnych i falisto-pagórkowatych. Na podstawie bezpośrednich pomiarów terenowych określono zależność funkcyjną występujących zmian od wielkości spadku, rodzaju gruntu i ekspozycji zboczy. Zajmowano się także współczesnymi przeobrażeniami obszarów wiejskich w Wielkopolsce wykorzystując dostępne metody pozyskiwania i przetwarzania informacji.

Podejmowana tematyka badawcza z dziedziny kartografii miała zarówno charakter teoretyczny, jak i praktyczny. Z zagadnień objętych pierwszym kierunkiem wymieniłbym teorię nazwy miejscowej jako znaku obiektu na mapie oraz studia nad przemianami obiegu tych nazw we współczesnym społeczeństwie, badania nad genezą i rozwojem kartograficznej formy przekazywania informacji oraz związków mapy z wcześniejszymi opisami topograficznymi oraz pejzażami. Otrzymane wyniki doprowadziły do opracowania strukturalnej koncepcji mapy. Zagadnienie to staje się ponownie aktualne z powodu sporów o zakres współczesnego pojęcia mapy, np. o to, czy definicja mapy powinna objąć także dane zapisane na nośnikach elektronicznych.

Z zakresu kartografii stosowanej najwięcej miejsca zajmują badania nad zmianami środowiska lub jego poszczególnych elementów. U podstaw tych badań leży ocena przydatności różnorodnych źródeł informacji pochodzących z ostatnich 230 lat oraz wybór odpowiedniej metody kartograficznej do przedstawienia tych zmian w zależności od rodzaju obiektów i skali mapy. Przykładem badania zmian zespołu elementów środowiska są prace na terenie Poznania i jego strefy podmiejskiej w oparciu o mapy w skali ok. 1:25 000, na terenie Doliny Środkowej Obry na podstawie map 1:25 000 – 1:50 000 z wykorzystaniem także zdjęć lotniczych, oraz na podstawie map w skali 1:5 000 – 1:25 000 na terenie wsi Świerczyna w pow. leszczyńskim.

Przykładem badania zmian obiektów punktowych jest „Atlas rozmieszczenia młynów wodnych w dorzeczach Warty, Brdy i części Baryczy w okresie 1790 – 1960”. Dotychczas wydano 3 części „Atlasu”: „Środkowa Warta, Prosna i Barycz” , „Dolna Warta i Obra” oraz „Dolna Noteć, Drawa i Gwda”. W opracowaniu jest część 4 .Brda i Górna Noteć”.

Z wymienionymi wyżej badaniami wiąże się opracowywana metoda kompleksowej oceny map zmian środowiska w czasie, zastosowanie systemów informacji przestrzennej w monitoringu obszarów o zagrożonym środowisku na przykładzie fragmentów Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego i prace nad integracją danych z różnych epok w wieloczasowym systemie informacji o terenie. Wyniki prac Katedry Geodezji nad kartograficznymi metodami badania zmian środowiska były przedstawiane między innymi na międzynarodowych konferencjach kartograficznych w Barcelonie, Sztokholmie i w Ottawie oraz na ogólnopolskiej konferencji poświęconej temu tematowi w Poznaniu.

Od wielu lat prowadzone są w Katedrze Geodezji badania z dziedzinie nazewnictwa na mapach ze szczególnym uwzględnieniem nazw obiektów niezamieszkałych, których brak widoczny jest zwłaszcza na mapach topograficznych w większych skalach. Obok podstaw teoretycznych opracowano zatem zasady metodyki polowych prac nazewniczych. Ostatnio zasady te zostały przystosowane do współczesnych technologii prac topograficznych i opracowane na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w formie projektu wytycznych nazewniczych do instrukcji sporządzania mapy l:10 000.

Badaniami nazewniczymi zarówno archiwalnymi, jak i terenowymi objęto przede wszystkim Wielkopolskę. W wyniku prac międzydyscyplinarnego zespołu odtworzono ponad trzysta dawnych polskich nazw wód Pojezierza Wałeckiego. W ramach prac Komisji Usta- lania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przygotowano nazwy większych obiektów interesującego nas terenu do publikacji „Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej”. W latach 1996-1999 zebrano przy udziale samorządów i Urzędu Wojewódzkiego dawnego Województwa Poznańskiego około 10 000 nazw obiektów fizjograficznych nie zapisanych dotychczas na mapach topograficznych 1:10 000.

Osobne miejsce chciałbym poświęcić naszym najmłodszym pracownikom przygotowującym rozprawy doktorskie. Pani Agnieszka Szulc podjęła próbę odtworzenia zaginionej części mapy „Polonia” Bernarda Wapowskiego z 1526 r. Podstawę rekonstrukcji geometrycznego szkieletu „Polonii” stanowiła reprodukcja globusa Merkatora z 1541 roku. Wypełnienie treścią powstałego obszaru odbywa się na podstawie analizy rysunku późniejszych, szczegółowych map innych autorów: Zella (1542), Lily’iego i Tramezziniego (1553), Merkatora (1554), Vopela (1555) i Grodeckiego (1562). Mapy te stanowią bezpośrednie lub pośrednie przeróbki mapy Wapowskiego. Porównawczej analizie poddano kształt sieci hydrologicznej, zagęszczenie sieci osadniczej, lokalizacje i charakter miejscowości na kolejnych mapach. Zagęszczenie siecią osadniczą kolejnych sektorów odtwarzanego obszaru zaginionej części mapy Wapowskiego polega na dokonaniu – sposobem transformacji Helmerta – wpasowania miejscowości z późniejszych map wybranych do rekonstrukcji na mapę szkieletową Polonii. Wzajemny układ rzek określony zostanie metodą wpasowania wielopunktowego z wykorzystaniem wybranych miejscowości.

Adam Zydroń zajmuje się oceną możliwości wykorzystania różnych źródeł informacji przestrzennych dla określenia wartości nieruchomości gruntowych. W skład prac wchodzi charakterystyka i analiza podstaw i metod klasyfikacji i wyceny gruntów rolnych i leśnych.

Anna Oliskiewicz-Krzywicka bada kształtowanie granic wsi w okresie do końca XVIII wieku na obszarze od Wielkopolski po Podlasie i zachodnią część Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ogólnie biorąc kształty granic nie pokrywających się ze szczegółami naturalnymi zależały od techniki tyczenia. W czasach średniowiecza granice wytyczano sposobem ujazdu, miały one zatem kształt kołowy wypukły przy rozgraniczeniach pierwotnych, a częściowo wklęsły – przy nadaniach wtórnych. W ten sposób reszta gruntów pozostających w ręku panującego księcia posiadała granice wklęsłe. W okresie pomiary włócznej granice wsi były prostoliniowe i z reguły załamywały się pod kątem prostym. Kształty wsi przybierały zatem na ogół formę prostokątów. Zmiany granic następowały także w wyników sporów granicznych. Począwszy od połowy XVIII wieku w procesach granicznych brali też udział geometrzy, co prowadziło do zastępowania granic krzywoliniowych granicami złożonymi z odcinków prostych załamanych pod określonym kątem. Należy zaznaczyć, że badania nad kształtem wsi są wstępem do badań nad współczesnymi obrębami ewidencyjnymi.

Badania prowadzone przez Agnieszkę Szulc, Adama Zydronia, Annę Oliskiewicz-Krzywicką związane są z tematami rozpraw doktorskich. Dwie z nich będą w tym roku przedmiotem obrony na Wydziale Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji AR we Wrocławiu.