Historia

Parę lat przed powołaniem Katedry Miernictwa, to jest od roku 1945 do roku 1949 istniał „Zakład Miernictwa i Niwelacji” na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Działalność dydaktyczna Zakładu opierała się na wykładach zlecanych, które w tym okresie prowadził inż. Edward Berezowski (Kronika UP 1958). Z osobistych zaś wspomnień i z indeksu prof. zw. dra hab. Mieczysława Podgórskiego wynika – w przeciwieństwie do tego co podano wyżej – że wykłady zlecone w roku akad. 1945/46 prowadził inż. Witold Łebiński¹. Kuratorem Zakładu był prof. zw. inż. Aleksander Kozikowski.

Z dniem. 1. IX 1949 r., kiedy Wydział Rolniczo-Leśny UP został podzielony na dwa wydziały: Rolniczy (ze Studium Ogrodniczym) i Leśny, Zakład Miernictwa² i Niwelacji został przeniesiony na Wydział Leśny i przemianowany na Zakład Miernictwa, a jego faktycznym kierownikiem był inż. E. Berezowski. Kuratorem Zakładu był nadal prof. A. Kozikowski (inf. inż. Adam Kiełbiński).

W roku 1950 utworzona została Katedra i Zakład Miernictwa³ (Broda 1970), a jej kierownikiem z dniem l IX tego roku mianowany został mgr inż. Henryk Klimek – zast. profesora. Szczegółowe zmiany w składzie osobowym Katedry w omawianym okresie przedstawia tab. I.

Z chwilą powołania Katedry prace nad jej rozwojem szły w dwóch kierunkach:

1. urządzenia pomieszczeń i skompletowanie sprzętu mierniczego,
2. stworzenia normalnych warunków do prowadzenia prac dydaktycznych i naukowych

Urządzenie pomieszczeń i stan sprzętu mierniczego

W pierwszych latach swojej działalności Zakład Miernictwa i Niwelacji mieścił się w jednym pokoju w Coll. Cieszkowskich na I piętrze. Wobec prawie całkowitego zniszczenia przedwojennego wyposażenia, trzeba było na nowo przystąpić do jego gromadzenia i urządzania⁴.

Następnie przez pewien czas Zakład zajmował jedno pomieszczenie przy ul. Dąbrowskiego 159 w budynku dawnej Państwowej Szkoły Ogrodniczej (inf prof. dr hab Tadeusz Cybulko i Wł. Konieczny), która później stała się bazą dla powstania w 1951 r. Wyższej Szkoły Rolniczej.

Na początku lat 50. Katedra i Zakład Miernictwa została przeniesiona do budynku willowego przy ul. Mazowieckiej 26. Zajmowała tam na I piętrze 3 pokoje o łącznej powierzchni 34 m², (z których 2 były wzajemnie przyległe a trzeci zaś znajdował się po drugiej stronie korytarza).

Baza materiałowa Katedry w latach 1950-1952 była nadal znikoma. Odczuwano dotkliwe braki w ilości i jakości sprzętu mierniczego⁵.

Od 1952 r. zaczęto dokupować nowy sprzęt mierniczy. W roku akad. 1954/55 była już spora ilość podręczników i literatury oraz parę egzemplarzy nowego sprzętu.

Biblioteka tworzona od podstaw liczyła w roku 1955 około 380 tomów, a z nowo nabytych instrumentów należy wymienić: Teodolit – instrument uniwersalny (1952), Teodolit Wilda TO ze statywem (1953), parę busoli oraz pantograf produkcji b. NRD i inny drobny sprzęt mierniczy.

W listopadzie 1955 r. decyzją władz Uczelni Katedra Miernictwa została przeniesiona do nowo dobudowanego skrzydła budynku inżynierii i budownictwa leśnego przy ul. Mazowieckiej 41, gdzie zajęła na I piętrze 2 pokoje o powierzchni 40,1 m² (18.8 m² i 21,3 m²) i l pokój na II piętrze (poddasze) o powierzchni około 12 m². Ponieważ przydzielone pomieszczenie na magazyn w piwnicy, nie udało się odzyskać, z konieczności pokój na poddaszu zamieniono na magazyn.

W nowych pomieszczeniach wyposażenie Katedry objęło zaledwie najbardziej elementarne potrzeby. Brak było szaf i biurek (książki przez ponad pół roku zmagazynowane zostały na parkiecie, a stare stoły przez długi czas zastępowały biurka). Pierwszym zakupem w nowych pomieszczeniach był Teodolit TT-2 produkcji PZO ze statywem (1957 r.).

W 1958 roku założony został telefon. W tym samym roku udało się kupić (po długich staraniach) 2 niwelatory precyzyjne Ni 004 z kompletami łat inwarowych, a w 1960 r. 4 niwelatory techniczne ( w tym 2 z kołem poziomym typ Ni4 i 2 egzemplarze bez koła poziomego typ Ni7). Z roku na rok wzrastały kredyty przydzielone Katedrze, toteż w 1961 r. zakupiono 4 planimetry biegunowe PL-I, a w 1962 r. maszynę do liczenia – arytmometr „Triumphator’” CRN-2 produkcji b. NRD. Liczba i jakość sprzętu mierniczego co roku wzrastała, ale ze względu na duże obciążenie dydaktyczne katedry, sprzęt ulegał uszkodzeniu i wymagał bieżącej naprawy. W sumie jednak stan bazy materiałowej katedry z 1962 w porównaniu do stanu pierwszych lat pięćdziesiątych znacznie się poprawił i jej wzrost przybrał tempo rozwoju stałego.

Według prof Brody (Broda 1970) Katedra Miernictwa razem z Katedrą Inżynierii Leśnej posiadały też wspólną stację terenową w Nadleśnictwie Doświadczalnym Laski w obiekcie Ustronie⁶.

Działalność dydaktyczna

W latach akademickich 1945 do 1948/49 zajęcia z przedmiotu „miernictwo i niwelacje” dla sekcji leśnej prowadzone były dla drugiego roku studiów w wymiarze: w pierwszym trymestrze (jesiennym) 3 godz. wykładów, w drugim (zimowym) 2 godz. i w trzecim (wiosennym) 3 godz. ćwiczeń. Ćwiczenia kameralno-terenowe miały charakter instruktażowy; zapoznanie studentów z budową i obsługą prostego sprzętu mierniczego oraz z techniką pomiarów liniowych i niwelacyjnych. Dla sekcji rolniczej prowadzone były ćwiczenia tylko z zakresu pomiarów liniowych.

W latach akademickich 1949/50 do 1952/53 zajęcia z miernictwa na Wydziale Leśnym dla II roku studiów (ostatni rocznik studiów jednolitych 4-letnich) prowadzone były w wymiarze: w trzecim semestrze 2 godz. wykładów i 2 godz. ćwiczeń. W czwartym semestrze 2 godz. wykładów i 3 godz. ćwiczeń. Ćwiczenia terenowe 14 dni na terenach przyległych do Uczelni. Wykłady prowadził zast. prof. mgr inż. H. Klimek, a ćwiczenia kameralne i terenowe prowadzili asystenci.

Natomiast na Wydziale Rolnym (w latach 1951-1956 tak się nazywał) plan wykładów i ćwiczeń z miernictwa w roku akad. 1952/53 dla I roku studiów obejmował: w drugim semestrze 2 godz. wykładów i 4 godz. ćwiczeń, a dla III roku w piątym semestrze 2 godz. ćwiczeń, oraz siódmym semestrze 2 godz. ćwiczeń na Studium Ogrodniczym. W latach zaś akad. 1953/55 prowadzone były też zajęcia na Oddziale Technologii Drewna przy Wydziale Leśnym z zakresu pomiarów liniowych.

W 1950 r. Katedra rozpoczęła prowadzenie prac magisterskich dla studentów Wydziału Leśnego. Wykaz osób, które w latach akademickich 1950/51 – 1952/53 wykonały w Katedrze prace magisterskie:

1. Grudziński Stanisław 1951
2. Kiełbiński Adam 1951
3. Nowak Józef 1952
4. Chmielan Józef 1952
5. Kessekring Wacław 1953
6. Tokarczyk Henryk 1953
7. Przyczyna Mieczysław 1953
8. Czepulonis Henryk 1953
9. Walory Henryk 1953

W 1950 r. wprowadzono skrócone 3,5 letnie studia, w związku z tym w roku 1953 przerwano prowadzenie prac magisterskich (studenci po otrzymaniu absolutorium i zdaniu egzaminu komisyjnego otrzymywali tytuł inżyniera).

W latach akademickich 1950/51 do 1955/56 (okres studiów 3,5 letnich) wymiar godzin zajęć z miernictwa na Wydziale Leśnym w trzecim semestrze pozostał bez zmian (czyli 2 godz. wykładów i 2 godz. ćwiczeń). Natomiast w czwartym semestrze prowadzone były w wymiarze 1 godz. wykładów i 2 godz. ćwiczeń, oraz 18 dni ćwiczeń terenowych, które odbywały się na terenach przyległych do Uczelni, a także częściowo poza Poznaniem.
Zgodnie z programem każdy student w ciągu dwóch semestrów wykonać miał 4 prace: 1. praca obejmowała kartowanie wyników z pomiarów liniowych i wykonanie mapy w skali 1:500 oraz obliczenie jej powierzchni sposobem analitycznym, 2. praca polegała na wykonaniu mapy w skali 1:2000 z wyników otrzymanych z pomiaru metodą ciągów busolowych i obliczenie jej powierzchni sposobem graficznym. 3. dotyczyła zaś opracowania wyników z pomiarów poligonowych. Obliczenie i wyrównanie poligonu w tym obliczenie azymutów boków i przyrostów współrzędnych grupa studencka dokonywała wspólnie na ćwiczeniach.⁷ Natomiast obliczanie współrzędnych punktów osnowy, każdy student wykonywał indywidualnie po otrzymaniu współrzędnych punktów nawiązania.
Z obliczonych współrzędnych należało skartować i wykonać mapę przeglądową fragmentu lasu nadleśnictwa w skali 1:5000 oraz obliczenie jej powierzchni ze współrzędnych (ok. 100 ha). Wszystkie 3 mapy były malowane akwarelami wg znaków i kolorów obowiązujących w leśnictwie. Wreszcie 4. praca dotyczyła obliczenia i wykreślenia w tuszu przekroju podłużnego trasy na podstawie danych z pomiarów niwelacyjnych.

W roku akademickim 1955/56 Katedra rozpoczęła prowadzenie zajęć z przedmiotu „melioracja i pomiary rolne” na Wydziale Rolnym dla II r. studiów w wymiarze: w czwartym semestrze 1 godz. wykładu i 3 dni ćwiczeń terenowych (na terenie rolniczego gospodarstwa doświadczalnego w Złotnikach), a dla III r. w szóstym semestrze l godz. wykładu i l godz. ćwiczeń (w praktyce zajęcia odpowiednio łączono 4 godz. razy 4 tygodnie). Wykłady prowadził z-ca prof mgr H. Klimek, a ćwiczenia asystenci. Zajęcia kończyły się egzaminem po VI semestrze. W rok później tego samego przedmiotu na tym samym wydziale rozpoczęto prowadzenie zajęć na studium zaocznym dla III r. studiów. Zajęcia z melioracji prowadził inż. J. Piasta, a z pomiarów rolnych w ramach godzin zleconych mgr inż. Tadeusz Cybulko. Natomiast od 1961 r. do chwili utworzenia Oddziału Melioracji Wodnych, zajęcia z tego przedmiotu prowadzili: melioracje doc. dr hab. Stanisław Rząsa, a pomiary rolne mgr inż. J. Piasta.

W roku akad. 1957/58 Katedra rozpoczęła zajęcia z nowym programem ćwiczeń z miernictwa na Wydziale Ogrodniczym dla II r. studiów. (Z dniem 1 X 1956 r. Oddział Ogrodnictwa przekształcony został w wydział). Nowy program obejmował: pomiary liniowe, planimetrowanie, zapoznanie z obsługą niwelatora i wniesienie projektu na grunt,

Wraz z rozwojem Uczelni zwiększało się obciążenie dydaktyczne i administracyjne katedry. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych Katedra „obsługiwała” średnio w roku ponad 360 studentów, przy zatrudnieniu dwóch a chwilami jednego asystenta i braku do końca lipca 1958 r. pomocy biurowej.

Po kilku latach ponownie przywrócono studia jednolite (S-letnie), wówczas zajęcia z miernictwa na Wydziale Leśnym dla II r. studiów prowadzone były w wymiarze 2 godz. wykładów i 2 godz. ćwiczeń przez obydwa semestry, oraz ćwiczenia terenowe 17 dni. Ćwiczenia terenowe prowadzone były na terenie N-ctwa Zielonka w obiekcie Potasze. Odbywały się każdego roku w drugiej połowie kwietnia i maja (z połową liczby studentów) na przemian z innymi katedrami mającymi w tym czasie ćwiczenia terenowe.

W roku akad. 1956/57 wprowadzono pewne zmiany w programie nauczania miernictwa i dotyczyło to zarówno ćwiczeń audytoryjnych jak i terenowych. Studenci II r. Leśnictwa wykonywali 2 prace indywidualne i 1 pracę wspólną w grupach na ćwiczeniach terenowych. Treść i zakres 1. pracy pozostał w zasadzie bez zmian. Natomiast 2, praca indywidualna łączyła wszystkie metody pomiarów ujęte w programie, jak: pomiary liniowe, poligonowe, busolowe i tachymetryczne w jedno opracowanie – leśnej mapy gospodarczej. Obliczenia z zakresu poligonu i ciągów busolowych (z pomiaru wnętrza lasu) oraz niwelacji i tachymetrii studenci wykonywali indywidualnie, gdyż każdy student z osobna otrzymywał inny azymut początkowy i inną wysokość punktów nawiązania⁸. Interpolacja warstwic na ćwiczeniach audytoryjnych nie była wykonywana, To zadanie było przeniesione na ćwiczenia terenowe i dotyczyło tylko wyodrębnionego fragmentu mierzonej powierzchni. Częścią składową pracy było też obliczenie powierzchni ze współrzędnych. Ostatnia praca, jaką studenci zobowiązani byli wykonać w ciągu roku akademickiego, zawierała wspólne opracowanie wyników z bezpośrednich pomiarów sytuacyjno – wysokościowych fragmentu lasu (powierzchnia 1-2 oddziałów), przeprowadzonych przez grupę na ćwiczeniach terenowych i przedstawiona do zaliczenia w formie operatu pomiarowego⁹. We wszystkich pracach zrezygnowano z malowania map akwarelami (obowiązywał natomiast jeszcze przez pewien czas na początku lat 60. na studium zaocznym). W skład operatu wchodziły również opracowane wyniki z niwelacji trasy.

Po dłuższej przerwie, w roku 1958 wznowiono prowadzenie prac magisterskich dla studentów Wydziału Leśnego. Od 1961 roku prace magisterskie prowadził mgr inż. S. Butkiewicz.

Wykaz osób, które w latach akad. 1958/59 – 1961/62 wykonały w Katedrze prace magisterskie:

1. Pawlak Władysław 1960
2. Żydek Robert 1960
3. Piotrowski Zbigniew 1961
4. Szczeczorz Stanisław 1961
5. W ąsierski Mariusz 1961
6. Wojtoń Adam 1961
7. Gistel Cezary 1962
8. Galan Jan 1962
9. Siadak Henryk 1962
10. Wieczorkiewicz Władysław 1962

Od 1959 r. przez 2 lata akad. prowadzone były wykłady z przedmiotu melioracje rolne na Wydziale Rolniczym dla IV roku studiów w wymiarze 2 godz. tygodniowo w siódmym semestrze¹⁰, które prowadził mgr inż. J. Piasta.

W 1959 r. utworzono studium zaoczne na Wydziale Leśnym. Stąd w następnym roku akad. przybyło dalsze obciążenie dydaktyczne Katedry z miernictwa w wymiarze: w czwartym semestrze 5 godz. wykładów i 5 godz. ćwiczeń (rozłożone na 5 zjazdów w czasie semestru) i na III roku studiów w piątym semestrze 5 godz. wykładów i 10 godz. ćwiczeń, a w szóstym semestrze 5 godz. wykładów i 25 godz. ćwiczeń. W czasie 3 semestrów studenci wykonywali 2. prace kontrolne. Zajęcia na zaocznym studium kończyły się egzaminem, które prowadził mgr I. Piasta.

Zatem pod koniec lat 50 wyraźnie zwiększyło się obciążenie dydaktyczne Katedry, przy prawie niezmiennej (czasami mniejszej) liczbie asystentów. Trudności powiększał brak sal, stąd zajęcia dydaktyczne prowadzone były w dużych grupach, liczące wówczas 20-25 osób.

Działalność naukowa

Na początku istnienia Katedry w latach pięćdziesiątych brak było nie tylko sprzętu mierniczego, ale przede wszystkim odczuwalny był brak wykwalifikowanej kadry asystenckiej. Zatem z konieczności na stanowiska młodszego asystenta lub zastępcy asystenta zatrudniani byli studenci starszych lat studiów Wydziału Leśnego, w pierwszej kolejności studenci wykonujący prace magisterskie w Katedrze, bądź absolwenta wydziału na stanowisko asystenta. Stąd działalność naukowa Katedry ograniczała się do pracy jej kierownika.

Zastępca prof. mgr inż. Henryk Klimek urodził się w 1910 r. w Pabianicach. Absolwent Wydz. Rolniczo – Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego. Do wybuchu wojny w 1939 r. zamieszkiwał i pracował w Oddziale Pomiarów i Regulacji miasta Pabianic na stanowisku inżyniera geodety i jednocześnie prowadził własne biuro urządzania i pomiaru lasu w Łodzi. Po wojnie zamieszkiwał w Warszawie. Pracował w Ministerstwie Leśnictwa, gdzie sprawował kolejno funkcje: naczelnika wydziału, v-ce dyrektora Departamentu, Dyrektora Biura Projektów Leśnictwa, później kierownika pracowni geodezyjno – melioracyjnej i kierownika Działu Studiów i jednocześnie był głównym projektantem urządzeń leśnych związanych z budową zbiorników wodno-energetycznych. Z prac naukowych napisał:
„Wyznaczenie położenia punktu metodą ciągów niezorientowanych”. Jest też autorem kilku artykułów na temat dróg leśnych, gospodarki wodnej w lesie, które zostały opublikowane w „Lesie Polskim”, bądź też w materiałach konferencyjnych wydanych przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa w Warszawie¹¹. Poza tym napisał podręcznik dla techników leśnych: Miernictwo dla Leśników. PWRiL, Warszawa 1958.

Zastępca prof. mgr Henryk Klimek od chwili objęcia kierownictwa Katedry do czasu odejścia z Uczelni zamieszkiwał na stałe w Warszawie i pracował jednocześnie w Ministerstwie Leśnictwa, oraz od 1 września 1950 r. na Uniwersytecie Poznańskim, a później w WSR pełniąc funkcję kierownika Katedry Miernictwa na stanowisku zastępcy profesora. Praktycznie większość czasu zabierała mu praca w Warszawie. W zasadzie jeden dzień w tygodniu przebywał w Katedrze (rzadko więcej). Ujemnie odbijało się to zwłaszcza na rozwoju kadry asystenckiej. Lista wszystkich pracowników Katedry zatrudnionych w latach 1945-1962 liczy 22 osoby (tabela I). Tak duża liczba (w porównaniu z liczbą etatów) była wynikiem dużej płynności kadry asystenckiej. Takich, którzy przepracowali więcej niż 3 lata było niewielu. Byli też tacy, którzy przepracowali 2 lata lub tylko rok. Świadczy to, że niektórych praca naukowa nie pociągała i traktowali pracę w Katedrze jako tymczasowe miejsce zatrudnienia, dopóki nie udało się znaleźć jakiejś lepszej pracy.

Ale było też wielu takich, którym kariera naukowa odpowiadała, lecz nie widzieli jej w miernictwie – bliższe im były nauki przyrodnicze, stąd przy nadarzającej się okazji przechodzili do wybranej katedry na takie samo stanowisko, lub odbywali studia aspiranckie i poświęcali się pracy badawczej i zdobywaniu stopni naukowych¹². Paru z nich było lub jest obecnie profesorami i kierownikami katedr Wydziału Leśnego AR.

W latach pięćdziesiątych wraz z planowaniem dużych inwestycji melioracyjnych uwidocznił się dotkliwy brak specjalistów z tego zakresu¹³. Pod koniec tych lat w środowiskach naukowo – gospodarczych coraz głośniejsza była dyskusja o potrzebie utworzenia kierunku studiów melioracyjnych lub melioracji wodnych w ramach urządzeń rolnych. Po dłuższej dyskusji zwyciężyło to pierwsze. W perspektywie zarysowała się szansa dla rozwoju tych nauk w poznańskiej WSR na bazie m. in. Katedry Miernictwa. W tym samym czasie Uczelnia otrzymała zapewnienie władz wojewódzkich o udzieleniu pomocy finansowej na cele inwestycyjne nowego kierunku studiów. Zatem wzrosła gwarancja ich uruchomienia i tym samym zainteresowanie pracą naukową w katedrze. Absolwenci tych kierunków studiów (często z dużą praktyką) coraz częściej zgłaszali się z podaniem o zatrudnieniu ich w Katedrze Miernictwa.

Duże też zmiany w tym czasie wniosła ustawa o szkołach wyższych z dnia 5 XI 1958 r., która przywróciła tradycyjne stopnie naukowe sprzed 1952 r., ale wprowadziła wiele innych rygorów, m.in.:

1. wyznaczała trzyletni termin zrobienia habilitacji dla zastępcy profesora¹⁴,
2. obowiązek posiadania przez adiunktów stopnia doktora,
3. wprowadziła tzw. rotację pomocniczych pracowników naukowych, 41 określenie limitu wieku dla adiunktów i asystentów.

„Nowa ustawa bardzo mocno akcentowała obowiązek pracy naukowej, dorobek zaś naukowy miał stanowić jeden z najważniejszych kryteriów decydującym o awansie” (Broda 1970) .

Rok 1961 stał się przełomowym dla większości pracowników naukowych, bowiem z dniem 30 września weszły w życie ww. rygory. Pierwszy z nich dotyczył m.in. zastępca prof K. Klimka kierownika Katedry Miernictwa, który nie zrobił habilitacji¹⁵ i tym samym utracił prawo pełnienia obowiązków samodzielnego pracownika nauki w Katedrze. Jednak zgodnie z postanowieniem ustawy, mgr inż. H. Klimek mógł przejść z dniem 30 IX 1961 r. na stanowisko starszego wykładowcy i taką propozycję od władz Uczelni otrzymał, ale jej nie przyjął i z pracy w Katedrze zrezygnował.

Zgodnie z postanowieniem Rady Wydziału Leśnego, od 1 października 1961 roku kuratorem Katedry Miernictwa został prof dr S. Stryła, a wykłady zlecone z miernictwa na rok akad. 1961/62, ta sama Rada powierzyła doc. dr Zbigniewowi Pohlowi.
Zgodnie z potrzebą czasu na początku 1962 r. Katedra została przemianowana na Katedrę Melioracji Leśnych i Miernictwa, a z dniem 1 października tego roku przemianowana na Katedrę Geodezji i przeniesiona na utworzony Oddział Melioracji Wodnych przy Wydziale Rolniczym, gdzie stała się m.in. zalążkiem kadry naukowo-dydaktycznej obecnego Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska Akademii Rolniczej.
W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować wszystkim, którzy udostępnili lub ułatwili mi zebranie materiałów źródłowych, a przede wszystkim: Prof. dr hab. Tadeuszowi Cybulce, Prof. zw. Doktorowi hab. Mieczysławowi Podgórskiemu i Doktorowi Adamowi Kiełbińskiemu.